Een reflectie op consumptie, natuur en wat Thoreau ons zou vertellen over onze tijd

Onlangs bezocht ik de tentoonstelling “Wij zijn natuur” in het Singer museum in Laren. Prinses Irene van Lippe-Biesterfeld vraagt er aandacht voor de diepgaande relatie tussen mens en natuur. Zij stelt dat de mensheid zich buiten en boven de natuur heeft geplaatst, met alle gevolgen van dien. “We hebben onszelf verwijderd van de natuur, terwijl we daar onlosmakelijk deel van uitmaken. Door ons te verbinden met de natuur en dus met elkaar, bouwen we samen aan een toekomst waarin het welzijn van al het leven tot haar recht komt.”

Ik mag graag van kunst genieten, zeker als het mij helpt over het leven na te denken. Zo wordt een bezoek aan een museum een meditatief moment. Mooi. Blij dat ik er tussen alle tumult van de wereld even tussenuit mag zijn.

Want die werkelijkheid is zo anders. Dat merkte ik toen ik bij de HEMA tussen de kantoorartikelen een elektrische gum zag. Wat?? Dat geloof je toch niet? Ben ik net nog met Prinses Irene over het leven na aan het denken en hoe we samen aan een toekomst bouwen waarin het welzijn van al het leven tot zijn recht komt, kom ik zoiets tegen.

De Paradox van Onze Tijd

Belachelijk! Nog een onnodig apparaat erbij om mensen energie-afhankelijk te maken. Zelfs als het beter werkt dan een gewone gum, vraag je je dan niet af of je het werkelijk nodig hebt? Wie zit er nou een hele dag nog zo te gummen dat je er een overbelaste pols aan over houdt?

En welke milieuconsequenties brengt dit met zich mee? Weer meer plastic, meer batterijen en de energie die nodig is om het te maken en weer als afval te verwerken. Hoezo zijn we voor duurzaamheid als we nog bereid zijn dit in de winkel te leggen en er mensen zijn die het kopen?

Deze overgang van het contemplatieve moment in het museum naar de confrontatie met zo’n elektrische gum voelt als een slecht getimede grap van het universum. Het illustreert een pijnlijke paradox: we voelen de urgentie van klimaatverandering, we willen duurzamer leven, maar worden tegelijk overspoeld door een eindeloze stroom van producten die beloven ons leven net iets gemakkelijker te maken.

Wat Thoreau Hierover Zou Zeggen

Henry David Thoreau zou waarschijnlijk zijn hoofd schudden en die droge, ironische glimlach krijgen die door zijn geschriften heen sijpelt. Hij zou dit zien als een perfect voorbeeld van wat hij bedoelde toen hij in Walden schreef: “Men have become the tools of their tools.”

Voor Thoreau was de elektrische gum precies het soort “improvement” waar hij zo sceptisch over was. Hij stelde: “Most of the luxuries, and many of the so-called comforts of life, are not only not indispensable, but positive hindrances to the elevation of mankind” (Walden, “Economy”). Hij zou zich afvragen: lost deze gum een echt probleem op, of creëert hij juist meer afhankelijkheid?

Thoreau geloofde dat we onze levens moesten “simplify, simplify” – en hier zie je precies het tegenovergestelde: complexiteit om de complexiteit, technologie om de technologie. Hij schreef: “A man is rich in proportion to the number of things which he can afford to let alone” (Walden, “Where I Lived, and What I Lived For”).

De Uitnodiging tot Bewust Leven

Die elektrische gum is precies zo’n ding dat je je kunt permitteren om links te laten liggen. Het vertegenwoordigt wat we zouden kunnen noemen “hyperconsumptie” – we consumeren niet meer uit noodzaak, maar uit een soort innerlijke onrust. Elke nieuwe gadget belooft een oplossing voor een probleem dat we misschien niet eens hadden.

Stellen we onszelf dan helemaal geen ethische vragen meer over ons leven? Gedragen we ons als consumptenjunkies, die enerzijds een kunsttentoonstelling bezoeken en ons anderzijds uit pure verveling en gekweld door een innerlijke leegte laten verleiden tot het kopen van onnodige rommel? Met de hoop op een sprankje geluk of het gevoel dat je toch iets gedaan hebt, ook al is het heel tijdelijk en wordt de vuilnisbelt van jouw leven daardoor alleen maar groter?

Een Wake-up Call

Thoreau zou ons aanmoedigen om die kloof tussen het museum-moment en de winkel-realiteit niet als frustratie te zien, maar als een wake-up call. Een uitnodiging om bewuster te leven, om jezelf af te vragen: “Wat heb ik werkelijk nodig voor een rijk leven?”

Misschien is het probleem niet zozeer dat mensen geen vragen stellen, maar dat we geleerd hebben die vragen weg te drukken. Het is gemakkelijker om die gum te kopen dan om stil te staan bij wat we eigenlijk nodig hebben voor een vervuld leven.

De spanning tussen onze bewuste intenties en onze dagelijkse praktijk vraagt om aandacht. Niet om onszelf te veroordelen, maar om ruimte te maken voor reflectie. Om te pauzeren bij de vraag die Thoreau ons voorhield: welke dingen kunnen we ons permitteren om links te laten liggen?

Henry David Thoreau (1817-1862) was een Amerikaanse schrijver, filosoof en naturalist. Zijn boek “Walden; or, Life in the Woods” (1854), een aanrader voor het Singer Museum, beschrijft zijn experiment van twee jaar eenvoudig leven in een hut aan Walden Pond in Massachusetts. Het werk wordt beschouwd als een van de belangrijkste teksten over eenvoudig leven, zelfvoorziening en onze relatie met de natuur.

Govert van Ginkel

Dit artikel is geschreven door Govert van Ginkel. Govert is gespecialiseerd in Verbindend Communiceren en is binnen dit vakgebied actief als trainer, spreker, coach en mediator. Meer informatie over Govert vind je hier. Het actuele trainingsaanbod is hier te vinden.