Hoe je samenwerkingsgerichte verandering activeert binnen een competitief systeem dat wordt beïnvloed door oligarchen

Europa praat serieus over een “Nieuwe Sociale en Groene Deal” — een visionair streven naar een duurzamer, inclusiever Europa. Maar onder de retoriek schuilt een paradox: de EU blijft grotendeels functioneren als een top-down, competitief, oligarchisch systeem. Tegelijkertijd biedt Marinaleda, een klein stadje in Andalusië, een radicaal ander model — geboren uit gemeenschapskracht en participatieve democratie. Kan Europa leren van dergelijke grassroots-alternatieven?

1. Schaal & Oorsprong

EU-sociaal contract

• Een technocratisch initiatief over 27 lidstaten.
• Vormgegeven door politieke compromissen, economische belangen en machtige lobbygroepen.

Marinaleda-model

• Ontstaan vanuit de gemeenschap: landbezetting, collectieve actie, lokale solidariteit.
• Geworteld in directe democratie en lived experience, niet alleen beleidsvorming.

2. Bestuur & Besluitvorming

Zaken om in de EU door te voeren:

• Introductie van bindende lokale budget-assemblees.
• Regionale coöperatieve stichtingen oprichten die gevrijwaard zijn van lobby-invloed.
• Invoering van een burgersveto op grote beleidsbesluiten.

3. Economisch Model & Financiering

EU-model

• Competitieve markt met een groen sausje (ETS, subsidies).
• Gedomineerd door grote bedrijven en financiële elites.

Marinaleda-model

• Niet-kapitalistische coöperaties, gemeentelijke collectieve economie.
• Winst wordt terug geïnvesteerd in de gemeenschap — geen winstgericht aandeelhouderschap.

EU-voorstellen:

• Regionale pilotprogramma’s voor coöperatieve ondernemingen.
• Oprichting van een Europees Fonds voor Coöperatieve Ontwikkeling als tegenwicht voor oligarchisch kapitaal.
• Anti-concentratiewetgeving ter bescherming van lokale economieën.

4. Wonen & Publieke Voorzieningen

EU-model

• Marktgestuurde woningbouw, aangevuld met subsidies — vaak speculatief.

Marinaleda-model

• Zelfgebouwde woningen met een vaste huur van €15 p/m, geen speculatie, collectief eigendom.

EU-acties:

• Landtrusts en community-build-programma’s in steden opzetten.
• Spekulatieve investeringen in bepaalde woonzones verbieden.
• Grootschalige cohousingcoöperaties stimuleren.

5. Burgerkracht versus Lobbymacht

EU-model

• Lobbyisten en bedrijfscoalities hebben een onevenredige invloed op beleid.

Marinaleda-model

• Nauwelijks externe lobby — besluiten zijn echt burgergedreven.

EU-rechtzetten:

• Publiek geld voor burgerbewegingen en onafhankelijke toezichthouders.
• Strikte regels rondom belangenverstrengeling en transparantie.
• Burgersassemblees met vetorecht op lobbygestuurde deals.

6. Hoe verander je een competitief/oligarchisch systeem?

De EU zou dit kunnen doen door:

1. Radicale transparantie
   – Verbod op ‘donker’ geld (ondoorzichtige geldstromen), de toegang van lobbyisten tot ambtenaren beperken en volledige beleidsopenbaarheid.
2. Participatieve democratie
   – Deel budgetten deels met burgerraden en maak hun besluiten bindend.
3. Parallelle economische ecosystemen
   – Regionale coöperaties en collectieve ondernemingen financieren buiten bedrijfsinvloed.
4. Regeneratieve publieke commons
   – Juridische bescherming van woningen, nutsvoorzieningen en natuurlijke hulpbronnen als gemeenschappelijk bezit.
5. Levende experimenten op schaal
   – Coöperatieve beleidspilots regionaal uitvoeren, resultaten delen en politiek draagvlak ontwikkelen.
6. Publieke narratief hervormen
   – Presenteer Marinaleda-achtige modellen niet als randverschijnselen, maar als praktische visies van participatieve democratie.

Eindoordeel

Marinaleda bewijst dat het mogelijk is om een coöperatief systeem op te bouwen binnen—in plaats van buiten—een competitief maatschappelijk raamwerk. Maar het opschalen van dat model door de hele EU — in een systeem waar macht wordt gedomineerd door corporate en oligarchische belangen — vereist strategische verschuivingen:

• Democratiseer budget- en beleidscontrole op elk niveau.
• Een parallel ecosysteem opzetten van coöperaties, woningcollectieven en burgerraden.
• Sterke waarborgen tegen lobbying en economische overheersing.

Dit is geen utopie — het is ontwerpkracht voor systeemverandering. Door coöperatieve alternatieven in de bestaande structuren te planten, kunnen we een opschaalbare continentale transformatie in gang zetten.

Govert van Ginkel

Dit artikel is geschreven door Govert van Ginkel. Govert is gespecialiseerd in Verbindend Communiceren en is binnen dit vakgebied actief als trainer, spreker, coach en mediator. Meer informatie over Govert vind je hier. Het actuele trainingsaanbod is hier te vinden.