Terwijl de Europese Unie haar positie in een complexe wereldorde probeert te behouden, blijft ze vasthouden aan een model dat zwaar leunt op concurrentiekracht: economische groei, productiviteit en innovatie zijn de centrale ankerpunten. Tegelijkertijd wordt een nieuw sociaal contract nagestreefd — een met meer aandacht voor sociale bescherming, inclusie en welzijn.

Maar deze twee ambities lijken in toenemende mate op gespannen voet met elkaar te staan.

De Paradox van Vooruitgang

Volgens Spiral Dynamics kunnen we deze paradox duiden als een botsing tussen ontwikkelingsniveaus:

• Het oranje waardesysteem (prestatie, marktdenken, rationaliteit) dat de concurrentiegedreven samenleving vormt,
• En het opkomende groene waardesysteem (gelijkheid, samenwerking, holisme) dat vraagt om meer sociale cohesie, duurzaamheid en welzijn.

In plaats van deze twee niveaus harmonieus te integreren, proberen veel beleidsmakers het ene (groen) als correctie op het andere (oranje) toe te voegen — een poging die vaak stuit op interne tegenstrijdigheid.

Integral Theory wijst erop dat ware vooruitgang niet ontstaat door niveaus tegen elkaar uit te spelen, maar door ze te integreren in een breder bewustzijnsveld: transcend and include. Wat we nodig hebben, is geen terugkeer naar premoderne verbondenheid (groen) ten koste van prestaties, maar een post-concurrentieel model waarin collectieve wijsheid, innerlijke groei en systeemverantwoordelijkheid hand in hand gaan.

Het Competitieve Model: Ontwikkeld, maar Beperkt

Het huidige economische fundament heeft onmiskenbaar voordelen gebracht:

• technologische innovatie,
• individuele vrijheid,
• en materiële welvaart.

Maar het creëert ook structurele problemen die zich in alle vier de kwadranten van Wilbers integrale model manifesteren:

• Individueel-intern: burn-out, verlies van zingeving, identiteitscrisis;
• Individueel-extern: arbeidsonzekerheid, prestatiedruk;
• Collectief-intern: wij-zij-denken, polarisatie, cultureel wantrouwen;
• Collectief-extern: ongelijkheid, ecologische degradatie, marktverslaving.

Beleid dat uitsluitend focust op het ‘corrigeren’ van deze effecten, blijft binnen het beperkte bewustzijnsniveau van het systeem dat ze heeft veroorzaakt. Wat nodig is, is een waardesprong — niet alleen in beleid, maar in bewustzijn.

Het Samenwerkingsmodel: Naar Second-Tier Denken

Een collaboratief model vertegenwoordigt volgens Spiral Dynamics een verticale ontwikkeling: een sprong naar second-tier bewustzijn, waar complexiteit niet meer wordt bestreden, maar omarmd.

In zo’n model:

• Wordt waarde gecreëerd door co-creatie, niet door concurrentie;
• Wordt succes gemeten in welzijn, veerkracht en zingeving;
• Worden conflicten gezien als groeikansen, niet als dreiging;
• Is ecologische en sociale rechtvaardigheid ingebouwd, niet toegevoegd.

Voorbeelden hiervan zien we wereldwijd:

• Doughnut Economics (Amsterdam, Barcelona)
• Wellbeing Economy Alliance (Schotland, Nieuw-Zeeland)
• Inheemse economische modellen die relationeel, cyclisch en zorgend zijn

Deze systemen zijn geen terugkeer naar het verleden, maar evolutionaire stappen vooruit — zij maken ruimte voor integraal leiderschap, waar economie, cultuur, psychologie en ecologie elkaar wederzijds versterken.

De Werkelijke Transformatie: Van Schaarste naar Bewustzijn

De kernvraag wordt dan niet langer: “Hoe kunnen we competitie rechtvaardiger maken?”
Maar: “Vanuit welk bewustzijn bouwen wij onze systemen?”

Zowel Spiral Dynamics als Integral wijzen erop dat veel schaarste en sociale wrijving niet voortkomt uit realiteit, maar uit geconditioneerde overtuigingen. We zijn gaan geloven in het verhaal van strijd, tekort en rangorde — een narratief dat zichzelf keer op keer reproduceert.

De uitnodiging van deze tijd is dan ook existentiëler dan beleidsmatig:

• Wie willen we zijn als samenleving?
• Welke waarden dragen we onbewust uit via ons onderwijs, leiderschap, en economie?
• Zijn we bereid om de structuren die we kennen, te laten sterven ten gunste van wat collectief kan ontstaan?

Een Nieuw Sociaal Contract: Als Evolutionaire Sprong

Als Europa werkelijk een nieuw sociaal contract wil sluiten, dan moet het meer durven dan louter sociale pleisters plakken. Het moet de moed hebben om te vragen: “Is het systeem zoals het nu is wel het juiste uitgangspunt?”

Een samenwerkingsmodel is geen zwaktebod. Het is een krachtig evolutionair antwoord dat recht doet aan zowel de prestaties van het verleden als de urgenties van de toekomst.

Het is niet alleen een beter contract.
Het is het enige dat nog houdbaar is.

Govert van Ginkel

Dit artikel is geschreven door Govert van Ginkel. Govert is gespecialiseerd in Verbindend Communiceren en is binnen dit vakgebied actief als trainer, spreker, coach en mediator. Meer informatie over Govert vind je hier. Het actuele trainingsaanbod is hier te vinden.