Terwijl de Europese Unie haar koers blijft uitzetten in een snel veranderend wereldwijd landschap, legt zij nadruk op het versterken van het ‘concurrerende model’. Dit model — ontworpen voor economisch leiderschap, productiviteit en innovatie — wordt gezien als essentieel om Europa relevant en veerkrachtig te houden. Tegelijkertijd streeft de EU naar een versterking van het sociaal contract: gericht op sociale bescherming, eerlijke arbeid, inclusie en welzijn.

Maar hierin schuilt een paradox.

Concurreren, in de traditionele zin, is gebaseerd op beter willen zijn dan de ander. Het floreert op differentiatie, voordeel en eindigt onvermijdelijk met winnaars en verliezers. Zelfs met goede bedoelingen, levert het competitieve model juist de sociale ongelijkheden op die een sociaal contract zou moeten verhelpen.

De fundamentele vraag is dus:
Kunnen concurrentie en sociaal welzijn werkelijk naast elkaar bestaan — of is het tijd voor een geheel andere basis?

Het Competitieve Model: Productief, maar Probleemrijk

Laten we duidelijk zijn: concurrentie kan innovatie, efficiëntie en groei stimuleren. Het heeft veel van de technologische en economische ontwikkelingen voortgebracht waarvan we nu profiteren. Maar het brengt ook schadelijke bijwerkingen met zich mee:

•  Toenemende ongelijkheid, doordat mensen met meer middelen steeds meer kunnen accumuleren;
•  Arbeidsongelijkheid, met druk op lonen en bescherming voor werknemers;
•  Milieu-uitputting, doordat kortetermijnwinst vaak prevaleert boven duurzaamheid;
•  Sociale fragmentatie, doordat individuen en landen tegen elkaar worden uitgespeeld.

Beleidsinitiatieven of sociale investeringen blijven dan vaak beperkt tot schadebeperking, in plaats van een fundamentele systeemherschikking.

Het Alternatief: Een Samenwerkingsmodel

Maar wat als we de logica eens omdraaien?
Wat als we, in plaats van sociaal vangnet aan te leggen bovenop concurrentie, starten met welzijn, rechtvaardigheid en samenwerking als fundament?

Zo’n samenwerkingsmodel heroriënteert onze systemen op:

• Gedeelde waarde, in plaats van nul-somresultaten;
• Succes gemeten naar welzijn in plaats van puur BBP;
• Co-creatie en wederkerigheid tussen landen, sectoren en gemeenschappen;
• Ecologische en intergenerationele verantwoordelijkheid als kern, niet bijzaak.

Dit is geen utopie — we zien dat het werkt:

• De Wellbeing Economy Alliance (zoals in Schotland en Nieuw-Zeeland);
• De adoptie van Doughnut Economics, onder meer in steden als Amsterdam;
• Inheemse economische systemen die nadruk leggen op balans, genoegzaamheid en relatie.

Deze bewegingen tonen dat een collaboratief model niet alleen mogelijk is — maar robuuster, ethischer en menselijkerkan zijn.

De Diepere Transitie: Van Schaarste naar Genoegzaamheid

Deze discussie raakt dieper dan economische modellen; ze daagt ons uit onze culturele aannames te heroverwegen:

• Waar strijden we werkelijk om?
• Wat als de schaarste die we vrezen grotendeels wordt geconstrueerd door onze systemen?
• En wat als welzijn voor iedereen geen bijvangst is, maar het doel?

Het stelt bovendien onze eigen identiteit als moderne burgers ter discussie. Zien we onszelf als geïsoleerde rivalen — of als onderlinge deelnemers in iets groters?

Een Nieuw Sociaal Contract voor een Nieuwe Tijd

Het streven van de EU naar een vernieuwd sociaal contract is tijdig en noodzakelijk. Maar om meer te zijn dan een pleister op structurele kloof, is het niet genoeg om concurrentie zachter te maken — we moeten vragen of concurrentie, tenminste zoals we die nu kennen, ons nog dient.

Een samenwerkingsmodel biedt een alternatief:

• Waar sociaal welzijn niet een compromis is, maar een uitgangspunt;
• Waar niemand achterblijft omdat het systeem niet is ontworpen om mensen uit te sluiten;
• Waar iemands succes niet ten koste gaat van een ander, maar bijdraagt aan het geheel.

Het is niet alleen een beter contract.
Het is mogelijk het enige duurzame contract dat we nog kunnen sluiten.

Govert van Ginkel

Dit artikel is geschreven door Govert van Ginkel. Govert is gespecialiseerd in Verbindend Communiceren en is binnen dit vakgebied actief als trainer, spreker, coach en mediator. Meer informatie over Govert vind je hier. Het actuele trainingsaanbod is hier te vinden.