In haar streven naar een “Groene Sociale Deal” wil de Europese Unie het sociaal contract heruitvinden — door economische concurrentiekracht, duurzaamheid en sociale bescherming in evenwicht te brengen. Hoewel dit initiatief waardevol is, blijft het geworteld in een competitief, marktgericht paradigma. Kan Marinaleda, een klein stadje in Andalusië, Spanje, misschien wijzen op een gedurfdere, ingrijpendere systeemverandering?

1. Oorsprong & schaal: van Top-Down naar Bottom-Up

EU-sociaal contract
Gelanceerd op supranationaal niveau, richt het plan zich op het verenigen van 27 landen via een gezamenlijk kader — met arbeidsrechten, minimuminkomens, milieunormen en fiscale rechtvaardigheid. Dit weerspiegelt een top‑down, consensusgedreven aanpak, gestuurd door verdragen, deskundigen en wetgeving.

Marinaleda
In Marinaleda begon de transformatie juist op straatniveau. In de jaren 70 organiseerden landloze boeren zich, bezetten ze leegstaande percelen en eisten ze het recht om waardig te werken en te wonen. Onder lokaal leiderschap bouwden ze een levendige gemeentecoöperatie — democratisch, egalitair en in handen van de gemeenschap.

2. Economie: Het Zilveren randje aan de merkt versus Coöperatieve Ecosystemen

EU-model
Denkt in termen van een gereguleerde markt, ondersteund door sociale vangnetten — groene subsidies, CO₂-regels en arbeidsbescherming. Succes wordt vooral gemeten aan de hand van BBP, concurrentie-indices en energierendement.

Marinaleda-model
Doet het juist anders: coöperatief, niet-kapitalistisch en direct democratisch. Dagloners verdienen slechts €47 per dag, winst wordt terug in de gemeenschap geïnvesteerd en woningen zijn zelfgebouwd en niet speculatief.

3. Bestuur: Representatieve Consensus versus Directe Democratie

Besluitvorming

Technocratische, 
representatieve 
instituten

Wekelijkse volksvergaderingen 
met bindende besluiten

Burger
participatie

Beperkt en adviserend

25–30 algemene vergaderingen 
per jaar met quorum

Transparantie

Verdragsgebonden, beïnvloed 
door lobby’s

Volledig lokaal en eigendom 
van burgers

In Marinaleda garandeert een quorum van > 80 % collectief eigenaarschap van de besluitvorming — van budget tot landbouwbeleid.

4. Openbare Diensten & Publieke Voorzieningen

EU-aanpak
Bepleit sociale zekerheid en publieke dienstverlening, maar uitvoering verschilt sterk tussen lidstaten door capaciteit, middelen en politieke keuzes.

Marinaleda in de praktijk
Biedt universele kinderopvang (€12/maand), zorg, cultuur en woningen voor €15/maand — beheerd op coöperatieve basis met zelfwerkzaamheid (zoals “rode zondagen”) en transparantie als leidraad.

5. Lessen voor Systeemverandering op EU-niveau

• Begin bij menselijke behoeften
  Marinaleda richt zich op werk, huisvesting en waardigheid. De EU zou vergelijkbare gemeentelijke coöperatieve en grondtrustprogramma’s kunnen opzetten — gericht op menselijk welzijn in plaats van marktgroei.
• Pilots voor diepe democratie
  Introduceer bindende burgervergaderingen en participatieve begrotingen in EU-regio’s, zodat lokale gemeenschappen het klimaat, inclusie en infrastructuur mee vormgeven.
• Financieer een parallelle economie
  Een Europese Coöperatieve Bank kan kapitaal kanaliseren naar werknemerscoöperaties, woninggroepen en gemeenschapsondernemingen — tegenmachtbiedend aan oligarchische structuren.
• Voer anti-capture maatregelen in
  Beperk lobby-invloed met transparantievereisten, publieke financiering van burgerinitiatieven, belangenverstrengeling-voorkoming en burger-veto op beleidsteksten.
• Ondersteun levend experimenteren
  Marinaleda is geen toevalstreffer, geen eenmalig fenomeen, maar een model. De EU kan een “Marinaleda Fellowship” uitschrijven waarmee gemeenten coöperatieve economieën ontwerpen met EU-financiering, evaluatie en opschalingsmogelijkheden.

6. Een Visie verder dan Incrementalisme

Het EU-sociaal contract is een belangrijk begin — maar het blijft binnen een systeem dat marktlogica belangrijker vindt dan collectieve bevrijding. Marinaleda toont een ingrijpender alternatief: door mensen én voor mensen gebouwde economieën, waar directe democratie verweven is met de dagelijkse praktijk.

Wat als Europa, in plaats van neoliberale structuren te renoveren, zich waagt aan:

• Het zaaien van een ecosysteem van coöperatieve gemeenten
• Wettelijke verankering van bindend burgerschap
• Parallelle economieën die bloeien dankzij gedeelde doelen

Slotreflectie

Systeemverandering is geen abstract ideaal — het begint waar groepen zich organiseren vanuit gemeenschappelijke nood en visie. Marinaleda begon op het platteland en groeide uit tot een levend voorbeeld van coöperatieve democratie. De boodschap: echte economische transformatie kan lokaal beginnen — en kan doorgroeien tot beleidsverandering op EU-niveau.

De uitdaging voor de EU is om van ambitieuze sociale contracten over te stappen op toegepaste maatschappelijke experimenten. Dit kan door steden en dorpen als Marinaleda te ondersteunen bij het op gang brengen van een continentale transformatie door te laten zien wat er mogelijk is als mensen systemen ontwerpen die hen echt dienen.

Govert van Ginkel

Dit artikel is geschreven door Govert van Ginkel. Govert is gespecialiseerd in Verbindend Communiceren en is binnen dit vakgebied actief als trainer, spreker, coach en mediator. Meer informatie over Govert vind je hier. Het actuele trainingsaanbod is hier te vinden.